De wolf, veel mensen in Nederland zijn hem liever kwijt dan rijk, maar het is eigenlijk een heel nuttig beest. Hij helpt zelfs mee met de strijd tegen klimaatverandering.
In het algemeen leveren wilde dieren wereldwijd een aanzienlijke bijdrage aan de opslag van CO2, doordat ze ecosystemen, die als koolstofput fungeren, een enorme boost geven. Dat blijkt uit nieuw onderzoek van Yale waaraan vijftien wetenschappers uit acht landen meewerkten. Zij onderzochten negen wilde diersoorten, zoals walvissen en haaien, maar ook wolven en gnoes. Volgens de data kan het beschermen en herstellen van de populaties van deze wilde dieren zorgen voor een extra opslag van 6,41 miljard ton koolstofdioxide per jaar. Daarmee zouden de doelstellingen van het klimaatakkoord van Parijs een stuk makkelijker gehaald kunnen worden.
Missing link
“Wilde dieren zijn door hun interactie met de omgeving, de missing link tussen biodiversiteit en het klimaat”, zegt hoofdonderzoeker Oswald Schmitz. “Dit betekent dat een toename van het aantal wilde dieren een van de beste natuurlijke klimaatoplossingen is die de mensheid tot zijn beschikking heeft.”
Wilde dieren spelen een cruciale rol in de koolstofcyclus van ecosystemen op land, in zoet water en in de zee. Dat komt onder meer doordat ze naar voedsel zoeken, voedingsstoffen verspreiden, de omgeving op een positieve manier verstoren en zaden verstrooien. De dynamiek van koolstofafvang en -opslag verandert fundamenteel door de aanwezigheid van wilde dieren.
Als dierenpopulaties krimpen of soorten zelfs uitsterven kan dat ertoe leiden dat ecosystemen veranderen van koolstofputten naar koolstofbronnen, blijkt uit het onderzoek. In plaats van dat ze CO2 opslaan, gaan ze dus CO2 uitstoten.
70 procent minder wilde dieren
En dat is een reëel gevaar: wereldwijd is de hoeveelheid wilde dieren met bijna 70 procent afgenomen in de afgelopen halve eeuw. De studie toont aan dat de klimaatcrisis en de biodiversiteitscrisis met elkaar verweven zijn. Het herstel van dierenpopulaties zou dan ook onderdeel moeten zijn van natuurlijke klimaatoplossingen, klinkt het. Het ‘verlevendigen van de koolstofcyclus’ zoals het uitzetten van wilde dieren wordt genoemd, kan een groot verschil maken.
“Natuurlijke klimaatoplossingen worden cruciaal om de Parijse klimaatdoelen nog te halen. Tegelijkertijd verbeteren ze de biodiversiteit”, leggen de onderzoekers uit. “Door ook dieren mee te laten helpen bij het oplossen van de klimaatcrisis kan de tijdshorizon waarbinnen 500 gigaton CO2 uit de atmosfeer moet worden gehaald, worden verkort. Het negeren van dieren is een gemiste kans om het bereik en de omvang van ecosystemen te verbeteren en de opwarming binnen de 1,5 graad te houden.”
De wolf als aanjager van het ecosysteem
Hoe zit dat met de wilde dieren in Nederland, leveren ze hier ook een bijdrage aan de koolstofopslag? Vooral de wolf zorgt in ons land momenteel voor veel ophef. Boeren willen hem weghebben, omdat hij vee dood bijt, natuurexperts wijzen op de voordelen voor de biodiversiteit en het ecosysteem. Scientias.nl sprak erover met Leo Linnartz van natuurorganisatie ARK, die zich inzet voor wilde dieren in Nederland. Hij kan zich er zeker iets bij voorstellen dat de wolf ook in Nederland een positieve bijdrage kan leveren aan het klimaat. “Als je heel hoge aantallen herten hebt, stopt de bosverjonging met name van hard hout, zoals loofbomen. De wolf zorgt er onder andere voor dat er plaatselijk minder herten komen en daar de bosverjonging op gang helpt. Dus in die zin heeft de wolf een positief effect, ook op CO2-opslag. Eenmaal boven de vraatlijn groeit die bosverjonging uit tot volwassen struiken en bomen, die allemaal weer CO2 opslaan”, legt hij uit. Maar Linnartz nuanceert ook: “De weinige wolven die we in Nederland hebben helpen wel mee met dit verhaal, maar zijn vooralsnog te weinig in getal om een groot verschil te maken.”
De wolf doet echter meer nuttige dingen. Zo jaagt hij ook de kringloop aan, vertelt Linnartz verder. Want wolven bijten dieren dood, maar eten dan niet alles op, zodat er veel meer kadavers beschikbaar zijn voor insecten. “Daardoor neemt het aantal insecten toe. En al die aaseters bij elkaar slaan koolstof op in hun eigen lijf.” Er komt zo ook meer voedsel beschikbaar voor andere dieren, waardoor er nog weer meer beesten zullen komen. “Zo is de wolf de aanjager van die kringloop. En zorgt hij voor meer CO2-opslag, want alle levende wezens bevatten heel veel koolstof. Dus als de wolf de totale flora en fauna laat toenemen, is er meer koolstofopslag.”
Dood hout en dode dieren
Daarnaast heeft de wolf een positieve invloed op het hele ecosysteem doordat hij overbegrazing tegengaat waardoor bomen en planten meer ruimte krijgen en de diversiteit toeneemt. Want wat weinig mensen weten is dat de helft van de biodiversiteit betrokken is bij afbraak, dus dode dieren en planten of dood hout. “In mijn jeugd was dood hout afwezig”, vertelt Linnartz. ”De biodiversiteit die ontstaat door het afbraakproces was dus nihil, nu is dood hout normaal en het laten liggen van dode dieren wordt ook steeds normaler.”
Samenspel van alle planten en dieren
De natuurexpert benadrukt dat biodiversiteit een samenspel is tussen alle onderdelen van de natuur. “Voor complete ecosystemen heb je vlinders en insecten nodig maar ook de wolf en de wisent. De biodiversiteit zoals wij die kennen is miljoenen jaren geleden al ontstaan door de interactie van roofdieren en planteneters, de bodem, het klimaat en de neerslag.”
Sommige mensen vragen zich af waarom er zoveel natuur zou moeten zijn in een klein land als Nederland, maar daar gaat het volgens Linnartz niet om. “De crux is als je de basis onder de natuur vandaan haalt, dan zakt het hele ecosysteem in. De meeste diversiteit zit in planten en insectensoorten maar die kunnen niet bestaan zonder grote dieren. Dan moet je eindeloos gaan beheren en daar zijn we weliswaar goed in, maar dat is ook heel duur. Het kost heel veel geld om een beperkt aantal soorten overeind te houden.” Met natuurbeheer kun je bovendien nooit zo’n goed ecosysteem tot stand brengen als wanneer je bijvoorbeeld wolven in het wild laat rondlopen.
In de schaduw
Maar stoppen we met beheren, dan gaat het zeker mis, omdat onze biodiversiteit al zo verarmd is. “Onze bossen gaan dan alleen nog maar bestaan uit beuk en esdoorn. Die geven veel schaduw en verdringen andere soorten. Als je daar geen grazers tegenover zet moet je zelf gaan kappen. Dus dan zet je herten in, maar dat worden er dan weer veel te veel. Daar moeten we dan weer op gaan jagen. En dat is lastig, want de herten zijn eraan gewend om zich te verstoppen voor ons. De wolf zou ons daarbij enorm kunnen helpen.”
Een gebrek aan biodiversiteit is uiteindelijk ook slecht voor de landbouw. “Het is in de moderne landbouw steeds moeilijker om plaagdieren en onkruid onder de duim te houden, terwijl dezelfde soorten in de natuur geen probleem vormen. Dat komt doordat er in landbouwgebieden geen terugkoppeling plaatsvindt. Normaal gesproken concurreert onkruid met andere planten en dieren die dat opeten. Daar gaan wij als een olifant in de porseleinkast doorheen. Je kunt een ecosysteem uithollen maar het stort een keer in. Als we dat laten gebeuren, dan houd je een fractie over van wat we nu hebben en sleuren we de landbouw mee.”
Het is dus een misvatting om te denken dat het niet veel uitmaakt als een ecosysteem instort of de biodiversiteit sterk vermindert. “Ingestorte ecosystemen zijn niet gratis. Het is slecht voor onze gezondheid en voor de landbouw zelf, denk bijvoorbeeld aan de gewassen die dan niet meer bestoven worden of lieveheersbeestjes die de bladluizen niet meer in toom houden.”
Betere communicatie
Hoewel Linnartz zeker voorstander is van meer wolven in Nederland vindt hij ook dat de overheid boeren beter moet helpen om hun vee te beschermen tegen de dieren. “Dat doe je niet door enkel een zak subsidie te geven, maar door hen te benaderen en actief te helpen.” Onlangs werden er bijvoorbeeld in het Gelderse Renkum enkele tientallen schapen doodgebeten door een wolf terwijl de eigenaren de week ervoor nog een zogenaamd wolfproof-hek hadden geplaatst. “Helaas voor de eigenaar bleek dat hek wolven niet tegen te houden en dat is wat ik bedoel”, zegt de expert. “Je kunt zeggen: jullie kunnen subsidie aanvragen om een hek neer te zetten, maar als niemand weet hoe je dat goed moet doen heb je een probleem.”
Ook zou de overheid beter kunnen communiceren over de gevaren van de wolf, want de kans dat ze mensen aanvallen is heel erg klein, maar toch zijn veel wandelaars en fietsers op de Veluwe daar bang voor. “Er ligt een schone taak voor de overheid om mensen dit uit te leggen.” Zodat uiteindelijk mens en wolf prettig kunnen samenleven, ook in een klein en vol land als Nederland.
